सोसल मिडिया
रुकुम पश्चिमको मुसिकोट नगरपालिका –१ खलंगा बजारमा रहेको साझा मुराल अस्पतालका निर्देशक डा. दिपक पुनको अर्को परिचय हो, ‘जनताका डाक्टर’ । मनकारी तथा सहयोगी भावना, मिलनसार बानी, साझा व्यक्तित्व, शान्त, सरल र सहज स्वभाव उहाँका बिशेषता हुन् । स्वास्थ्य क्षेत्रमा उदाहरणीय मात्र हैन सामाजिक क्षेत्रको सेवाले समेत उहाँ जिल्लामा अग्रस्थानमा हुनुहुन्छ, कर्णाली हुँदै देशभर चिनिनुहुन्छ । डा. दिपकको कार्य अनुभवलाई हामीले उहाँकै शैलीमा यहाँ पस्किएका छौ ।
उहाँ कक्षा ३ मा पढ्ने बेला अत्यन्तै मिल्ने साथी हुनुहुन्थ्यो, मदन खड्का । पेट दुख्नेबाट सुरु भएको उहाँको बिमारले अकालमै ज्यान गयो । यो कुरा २०५३ सालको हो ।
२०५२ सालमा तत्कालिन मुरु गाविस वडा नम्वर ७ मा दिपकका बुवाले मेडिकल सुरु गर्नुभएको थियो । बुवाको मेडिकलमा आउँदा जाँदाको प्रभाव अनि सँगैको साथीले संसार छोडेको कुराले मान्छे किन बिरामी हुन्छन् र किन मर्छन् भन्ने प्रश्न दिमागमा उब्जियो ।
बालकैमा दिमाग हल्लिने गरी सिर्जना भएको यो प्रश्नसँगै सशस्त्र द्वन्द्वको कारण मान्छे मर्ने र घाईते हुने दैनिकीको प्रभावले मान्छे बचाउने र सन्चो बनाउने उत्तम कार्य डाक्टरले मात्र गर्न सक्छन् भन्ने सोचले उहाँलाई यो स्थानमा पुग्न उत्साह दिएको उहाँको भनाई छ ।
कक्षा ६ सम्म साधारण माध्यमिक बिद्यालय मुरुमा अध्ययन गर्नुभएका उहाँ अध्ययनकै क्रममा दांग जानुभएको थियो । २०५६ सालमा उहाँका हजुरवुवा गगनसिं पुन मगर मुरु गाविस अध्यक्ष चुनिनु भयो । त्यति बेला देशमा सशस्त्र द्वन्द्व चलिरहेको थियो । उहाँको परिवार गाउँमा बस्ने अवस्था भएन, सबै परिवार बिस्थापित भएर जिल्ला सदरमुकाममा आउने बाध्यता आईलाग्यो । त्यहि बेला दांग पढ्न गएका दिपकलाई फिर्ता बोलाएर त्रिभुवन जनता माविमा भर्ना गरियो ।
“आर्मिको बंकर भित्र बिद्यालय थियो,” त्यतिबेलाको बिद्यार्थी जीवन दिपकले सम्झनुभयो, “गेटमा सेनाले परिचय पत्र चेक गरेर मात्र भित्र जान दिन्थे, बिद्यालय भित्र छिरेपछि बिद्यालय छुट्टि नहुन्जेलसम्म बाहिर निस्कन मिल्दैनथ्यो । सरहरुले भविष्यमा के बन्ने भनेर सोध्दा साथीहरुले पाईलट, शिक्षक, प्रहरी, सेना भन्थे । म भने डाक्टर बन्छु भन्थे । ”
डाक्टर बनेर सेवा गर्ने हुटहुटी बोकेका उहाँ २०६३ सालमा बंगलादेश जानुभयो । पाँच वर्ष एमबिबिएस अध्ययन सकेपछि एक वर्ष बंगलादेशमै ईन्ट्रन गर्नुभयो र फर्किनुभयो नेपाल । सुरुको एक वर्ष सिन्धुपाल्चोकमा प्राईभेट अस्पतालमा सेवा गर्नुभयो ।
त्यसपछि सरकारी सेवा प्रवेश गर्ने रहर जाग्यो । स्वास्थ्य मन्त्रालयले करार सेवाको लागि आह्वान गरेको विज्ञापनमा उहाँ सफल हुनुभयो । त्यतिबेलाको अन्तर्वातामा उहाँलाई सोधिएको थियो, ‘कहाँ गएर सेवा गर्न मन छ ?’ डा. दिपकको उत्तर थियो, ‘रुकुम, रोल्पा, कालिकोट, जाजरकोट जहाँ भए नि सेवा गर्न तयार छु ।’
२०७१ चैत १६ गते जाजरकोटमा स्वाईन फ्लुको कारण अर्छानीको सुस्मिता जैसीको ज्यान गएको थियो । भोलिपल्ट अर्थात १७ गते डा. दिपक स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट करार नियुक्ति बोकेर जाजरकोट पुग्नुभयो । अर्छानी हुँदै पैकमा स्वाईन फ्लुले महामारीको रुप लिईसकेको थियो । पैकमा मात्र ८ जनाको मृत्यु भईसकेको थियो । यो महामारीबाट जिल्लाभर २९ जनाको ज्यान गएको थियो ।
त्यतिबेला जाजरकोटका प्रमुख जिल्ला अधिकारी जगतबहादुर बस्नेत, जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयका प्रमुख लगायतले मलाई तपाई फिल्डमा गएर खास अवस्था बुझेर आउनुपर्यो भन्नुभयो । मैले हस्, म जान्छु भने । म जान्छु भनेपछि सिडियो र हाम्रो कार्यालय प्रमुखले लामो स्वास फेर्नुभयो । यस कुराले गाउँमा डाक्टर जान नमान्ने डरलाग्दो अवस्था रैछ भन्ने मलाई बुझ्न गाह्रो भएन ।
एक सरो लुगा र दुई पोको औषधि बोकेर चैत २४ गते म पैंक स्वास्थ्य चौकी पुगे । म त्यो बेला २६ वर्षको थिए । पैकमा म पुग्दा करिब चार सय बिरामी लामो लाईन लागेर स्वास्थ्य चौकि बाहिर बसेका थिए । कतिपय छट्पटिरहेका थिए । यो देखेर म अवाक् भए । पानी मागे, साथमा बोकेको चाउचाउ थियो । पानी र चाउचाउ खाए । लामो सास तानेर आँखा चिम्म गरे । ढिला गर्दा मानविय क्षति हुने सम्भावना बढी थियो ।
लाईन लागेका सबैलाई म डाक्टर हुँ, तपाईहरु कत्तिपनि नआत्तिनुहोस्, म सकेको उपचार गरेरै छोड्छु भने । स्वाईन फ्लु स्वासको माध्यामबाट फैलने भएकोले त्यो भिडभाड नियन्त्रण गर्ने जुक्ति निकाले । त्यो बेला गाउँमा मास्क पाउने सम्भावना थिएन ।
मैले सबैलाई शान्त पारेर भने, “यसरी लाईन लाग्नु पर्दैन, सबै जना घरमा जानुहोस्, म घरघरमा आफै आउँछु । यहाँसम्म तपाईहरु आउनुपर्दैन । म नआउन्जेल असाध्यै गाह्रो भएमा मात्र यहाँ आउनु होला । घरमा तातोपानी, दालको सुप सबैले पीउनु होला । पानी उमालेर मात्र पीउनु होला । तपाईहरु सन्चो नुहुन्जेल म फर्किन्न, ढुक्क हुनुहोस् ।”
घर वरपर सफा राख्न, झोलिलो, पोषिलो र तातो खानेकुरा खान बारम्बार बताए, उमालेर मात्र पानी पीउने सल्लाह दिए । यो बेला कुनै सार्वजनिक कार्यक्रममा उभिएर भाषण गरेजस्तै भएको थियो ।
स्थलगत अध्ययन गरेर फर्कने जिम्मेवारी बोकेर गएको म, त्यहाँको त्यो अवस्था देखेर फर्कन सकिन । भोलिपल्ट शिविर आयोजना गरे । तत्कालिन पैक गाविसको भवनमा त्रिपाल बिछ्याएर बिरामीको उपचार सुरु गरे । त्यो दिनको शिविरमा ४५० जनाको उपचार गरेको हुँ । भोलिपल्ट देखि स्टाफहरुको साथमा घरघरमा पुगे ।
त्यो बेला एक सय जनामा जाँच गर्दा ७५ जनामा स्वाईन फ्लु थियो । तर बाहिर हामीले यो कुरा भनिनौ । किनभने बिरामीको मानसिक अवस्था झन् कमजोर हुन्छ सोचेर सबै ठिक हुन्छ भन्दै मनोबल बढाईरहेका थियौ ।
यहि महामारीको बेला तत्कालिन स्वास्थ्य मन्त्री खगराज अधिकारी आफै फिल्डमा आउनुभयो, समाजसेवी तथा नेता राजिव बिक्रम शाहले हेलिकप्टरबाट औषधि पुर्याईदिनुभयो, जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय र कर्मचारीहरु, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, जिल्ला प्रहरी प्रमुख, स्थानीय राजनीतिक दलका नेता तथा अगुवाहरुले काम गर्ने हौसला र वातावरण मिलाईदिनुभयो । डा. गोविन्द केसी आएर मलाई थप प्रेरणा दिनुभयो ।
त्यहाँ पुगेको १० दिनमा चार हजार बिरामीको उपचार गर्यौ । १० दिन बस्दा स्वाईन फ्लु कन्ट्रोल भयो । एक जना पनि मानविय क्षति हुन दिएनौ ।
त्यो बेला मलाई पनि रुघाखोकीले सताएको थियो । खुट्टा नकमाएर टिमवर्कमा काम गर्यौ । यतिसम्म की, लिएको एक जोडा कपडा दश दिनसम्मै लगाए । मलाई कपडा फेर्ने, खाना खाने, आराम गर्ने समय थिएन । यतिसम्म कि नुहाउँदा लगाएको अन्डरवेडर घामसँगै आगोको तापमा सुकाएर लगाउँथे । फेर्न अर्को जोर कपडा थिएन । धेरै दिन चाउचाउको झोल मात्र खाएर काम गर्यौ ।
मलाई डाक्टर भएर त्यो ठाउँ जान पाएकोमा ठुलो गर्व लाग्यो । म पुगेपछि महामारीले मान्छे मर्न पाएनन् । स्थानीय सबैलाई अब म फर्किन्छु भनेर सबैले हामी ठिक छम् जानोस् भनेर फूलमालाले बिदाई गरे । म जाजरकोट खलंगा आईपुग्ने बाटोभरि बधाईको ओईरो पाए । सदरमुकाम पुग्दा माहौल नै फरक पाए ।
जाजरकोटमा करिब १४ महिना बसे । त्यतिन्जेल चिनेजानेका सबैसँग प्रिय भएर सेवा गरे । त्यहि बेला स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट भारतको गुजरातमा एक साता भ्रमणमा जाने मौका पनि पाए । यो मैले गरेको कामप्रतिको मूल्यांकन थियो ।
जाजरकोटको भूमिलाई पहिलो कर्मभूमि बनाएको म त्यसपछि आफ्नै जिल्लामा कर्म गर्न आईपुगे । बुवाले जिल्ला सदरमुकाममा गर्दै आईरहेको मेडिकल सेवालाई बिस्तार गरेर साझा मुराल अस्पताल बनाए । बुवाले जिल्लामा बनाएको छापले मलाई यहाँ काम गर्न सजिलो भयो ।
अहिले दैनिक ५० देखि ६० जना जिल्लावासीको उपचार गर्छु । दुई जना डाक्टर छौ । १५ जना अन्य स्वास्थ्यकर्मी र कर्मचारी हुनुहुन्छ ।
आफ्नो जिल्लावासीलाई विभिन्न तवरले सेवा गरिरहेको छु । यो सेवा गर्न पाउँनु मेराे सौभाग्य हो ठान्छु । पैसा कमाउने मात्र नियत राखेको भए म अहिले अन्यत्रै हुन्थे । म सँगैका साथीहरु एमडि गरेर अन्य अस्पतालमा सेवा गरिरहेका छन् । म भने आफ्नै गाउँवासीको सेवामा छु । पढ्दा खेरि लागेको ऋण थियो । अहिले तिरेको छु ।
यहाँ सेवा गर्न आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाहरुलाई निशुल्क पनि गरेको छु । जिल्ला बाहिर रिफर गर्नुपर्ने अस्वस्थाका बिरामीहरुलाई तत्काल पैसा हालेर उपचारमा पठाउने गरेको छु ।
पैसा नहुँदा उधारोमा औषधि त सधै दिईरहेको छु । सेवाभावले गर्दा जिल्लाका सरकारी कार्यालय, राजनीतिक दल लगायत सबैसँग मित्रवत हुन पाएको छु । गाउँबाट काम गरेर जिल्ला सदरमुकाम आएका धेरै जनालाई अनेक तवरले सहयोग गरेको छु ।
यहाँ आएदेखि धेरैको स्वास्थ्य सुधार र ज्यान बचाउन सेवा गरेको छु । एक जना झुल्खेत र एक जना रोल्पाको बच्चालाई 'माउथ टु माउथ रिस्प्रेशन' गरेर ज्यान जोगाएको घटना दिमागमा ताजै छ । स्वास बन्द अवस्थामा रहेका ती दुवै बच्चालाई यसरी जोगाउन पाउँदा बेग्लै गर्वको महशुस भएको छ ।
जिल्लाका सबै मानिसमा स्वास्थ्य सेवाको पहुँच छैन । सरकारले सिमित स्वास्थ्य सस्थामा स्वास्थ्य बिमाको कार्यक्रम दिएको छ । तर यो कडा अनुगमन र नियमनका आधारमा निजि स्वास्थ्य सस्थालाई पनि दिएमा स्वास्थ्य सेवामा ग्रामिण क्षेत्रका सर्वसाारणको पहुँच पुग्ने थियो जस्तो लाग्छ ।
सरकारले पनि निजी क्षेत्रलाई हेर्ने दुष्टिकोण अलग राखेको पाउँछु । हाम्रो सेवालाई कम नठानेर सरकारी र निजि स्वाथ्य क्षेत्र बिच समन्वय गर्न आवश्यक छ । जागिर खाने मात्र नियतले स्वास्थ्य सेवा राम्रो बनाउन सकिन्न । राज्यले यसलाई गम्भिरताका साथ लिन जरुरी रहेको छ ।
पछिल्लो समय राजजीतिक क्षेत्रमा चासो बढाउनुभएको हो भन्ने प्रश्नमा डा. दिपकले त्यसलाई अस्विकार गर्नुभयो । सबै दल र क्षेत्र मेरा लागि सम्मानजनक क्षेत्र हुन्, डा. पुनले भन्नुभयो, “सबैजनासँग चिनजान छ, सम्बन्ध सबैसँग उत्तिकै नजिकको छ । स्थानीय समेत भएको नाताले जिल्लाको राम्रोका लागि हुने काममा चासो जान्छ । म राजनीतिमा होमिने कुनै सोच अहिलेसम्म छैन ।”
लाग्छ, अहिले सम्म कसैको पनि मन दुखाएको छैन । सबैको प्रिय बन्ने रहर छ, त्यो कोशिस गरिरहेको छु । अहिले साझा मुराल अस्पताल मार्फत चौबिसै घण्टा जिल्लावासीको सेवामा जोडिरहेको छु । यो सेवा निरन्तर गरिरहेको छु भन्ने विश्वास दिलाउँन चाहन्छु ।
