११५ औं अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस : नेपाली महिलाको संघर्ष र उपलब्धिहरू

मा बिजया बुढा
मन्त्री, जलस्रोत तथा ऊर्जा विकास मन्त्रालय, कर्णाली प्रदेश

अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस केवल एक दिनको उत्सव मात्र होइन, यो महिलाको अधिकार र समानताको लागि गरिएको संघर्षको प्रतीक हो। यो दिवसले विश्वभरका महिलाहरूको संघर्षलाई सम्मान गर्दछ, जसले विभिन्न ऐतिहासिक अवधिमा समान अधिकार र स्वतन्त्रताको लागि ठूलो संघर्ष गरेका छन्। ११५ वर्षअघि, १९०८ मा न्यूयोर्क सहरमा १५,००० भन्दा बढी महिलाहरूले कामको बोझ कम गर्न, समय घटाउन र कामअनुसारको उचित पारिश्रमिक प्राप्त गर्न र मतदानका अधिकारका लागि सडकमै आन्दोलन गरे। यस आन्दोलनले नारी अधिकारको नयाँ युगको सुरुवात गर्यो र अहिले यो विश्वभर नारी दिवसको रूपमा मनाइन्छ।

नारी दिवसको उत्पत्ति र यसको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ। १९०८ मा महिलाहरूले आफ्नो संघर्षको बिगुल फुक्दै यस्ता मागहरू गरे, जसले पछि महिला अधिकारका लागि ठूलो आन्दोलनको रूपमा काम गर्‍यो। महिलाहरूले काम गर्ने घण्टा घटाउन, उचित पारिश्रमिक प्राप्त गर्न र मतदानका अधिकार माग्दै आफ्नो संघर्षको आवाज बुलन्द गरे। यस ऐतिहासिक संघर्षको परिणामस्वरूप, विश्वभर महिला अधिकारका लागि विभिन्न आन्दोलनहरू प्रेरित भएका छन्, जसले आजका दिनमा महिलाहरूको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक अधिकारका क्षेत्रमा महत्वपूर्ण प्रगति हासिल गरेको छ।

नेपालमा पनि ६५ वर्षअघि, २०१६ सालमा नारी दिवसको सुरुवात भयो। प्रधानमन्त्री बिपी कोइरालाको पालामा २०१६ सालदेखि यो दिवस मनाउन थालिएको हो। यद्यपि नेपालमा महिला अधिकारको इतिहास र संघर्ष छोटो छैन। २००७ सालमा नेपालमा महिलालाई मताधिकार दिइएको थियो, जुन नेपालमा महिलाको सशक्तिकरणको एउटा महत्वपूर्ण उपलब्धि मानिन्छ। बिपी कोइरालाको पालामा मात्रै होइन, नेपालको इतिहासमा महिला अधिकारको क्षेत्रमा अन्य महत्त्वपूर्ण परिवर्तनहरू भएका छन्। यस्ता परिवर्तनहरूले नेपालका महिलाहरूको जीवनस्तरमा एक कदम अगाडि बढाएका छन्, जसले सामाजिक र राजनीतिक परिप्रेक्ष्यमा महिलाका अधिकारहरूलाई सशक्त बनाएको छ।

तर यसैको बाबजुद, महिलाहरूले प्राप्त गरेका अधिकार र अवसरहरू अझै पनि सबै वर्ग र समुदायमा समान रूपमा फैलिएका छैनन्। महिलाहरूको अधिकारको सवालले अझै धेरै चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरेको छ। केही वर्ग, भूगोल, समुदाय र वर्गभन्दा बाहिर जान सकेको छैन यो अवसर। यो असमानता विशेष गरी ग्रामीण इलाकामा, विपन्न वर्गका महिलाहरूमा, र अन्य थुप्रै परिधीका महिलाहरूमा अझ पनि देखा पर्दछ। महिलाले यत्रा गरेका यस्ता उपलब्धिहरू केवल एक परिधिमा सीमित छैनन्, र तिनीहरू अझै पनि सामाजिक र सांस्कृतिक रीतिरिवाज, पितृसत्तात्मक संरचनाहरू र लैंगिक भेदभावका कारण थिचिएका छन्।

नेपालको गणतन्त्रात्मक शासनशैलीमा प्रवेश गरेपछि महिलाको संख्यात्मक हिसाबले प्रतिनिधित्व उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ। संविधानले महिलाको राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक अधिकारलाई सुनिश्चित गर्दै महिला सहभागिता सुनिश्चित गरेको छ। नेपालको संविधान २०७२ ले महिलालाई समान अधिकार दिने प्रतिबद्धता जनाएको छ र महिला राजनीतिक प्रतिनिधित्व र सामाजिक समावेशिता बढाउन महत्त्वपूर्ण कदम चालिएको छ। यो संविधानले महिलालाई शिक्षा, रोजगार, स्वास्थ्य र अन्य आवश्यक सुविधामा समान अवसर दिनका लागि कडा पहल गरेको छ। महिलाहरूको संख्या प्रतिनिधित्वमा बढे पनि, अझै धेरै सुधार र संरचनात्मक परिवर्तनहरू गर्न आवश्यक छ।


त्यसैले, महिला दिवस केवल एक उत्सवको दिन मात्र होइन, यो एक अवसर हो जसमा हामी नेपाली समाजका महिलाको संघर्ष र उपलब्धिलाई सम्झन्छौं र सम्मान गर्छौं। यद्यपि महिलाले विभिन्न क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान गरेका छन्, अझै पनि केही समस्याहरू छन् जसका कारण महिलाका अधिकार र अवसरहरू समान रूपमा उपलब्ध छैनन्। शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी र आर्थिक सशक्तिकरण जस्ता क्षेत्रहरूमा महिलालाई अझै पनि ठूलो अवरोधको सामना गर्नुपरेको छ।

नेपालमा महिलाको अधिकारको सन्दर्भमा अझै पनि संघर्ष बाँकी छ। समाजको पितृसत्तात्मक संरचनाले महिलालाई समाजका सबै क्षेत्रमा समान अवसर र समान अधिकारको पहुँच सुनिश्चित गर्न अवरोध पुर्याएको छ। विशेषगरी, ग्रामीण इलाकामा महिलाहरूको सामाजिक स्थिति अझै कमजोर छ र तिनीहरूले आफ्नो अधिकारका लागि संघर्ष गर्नका लागि कडा चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन्। यस अवस्थामा, महिलाहरूलाई आफ्नो अधिकार प्राप्त गर्नका लागि अझ बढी शिक्षा, सूचना र सशक्तिकरणका कार्यक्रमहरूको आवश्यकता छ।

नेपालमा लैंगिक समानता हासिल गर्नका लागि समाजका सबै सदस्यहरूले सँगै काम गर्नु आवश्यक छ। महिलाहरूको सशक्तिकरणमा पुरुषको भूमिका पनि महत्त्वपूर्ण छ। यसका लागि, हामी सबैले लैंगिक समानता र महिला अधिकारका क्षेत्रमा कडा कदम चाल्नु पर्नेछ। विशेष गरी, महिलाहरूलाई स्वरोजगारका अवसर, राम्रो शिक्षा, स्वास्थ्य सेवाहरू, र समान कामको लागि समान पारिश्रमिक जस्ता मौलिक अधिकार प्राप्त गराउनमा हामी सबैको ध्यान जानुपर्छ।

नारी दिवसको ११५ औं अवसरमा, हामी नेपाली महिलाको संघर्ष र उपलब्धिहरूको सम्मान गर्छौं। हामी एक आवाजमा भनौँ कि हामी महिलाका लागि समान अधिकार र अवसरको पक्षमा सशक्त छौं। एक सफल र समान समाजको निर्माणका लागि हामी सबैको योगदान महत्त्वपूर्ण छ। महिलाको स्वतन्त्रता, समानता र मानवाधिकारका लागि हाम्रो प्रतिबद्धता अनवरत रहनु पर्छ।

नेपालका महिलाहरूले महिला दिवसको ११५ औं अवसरमा हर्ष र उमंगका साथ यस्ता उपलब्धिहरूको मूल्याङ्कन गर्दै भविष्यका थप सकारात्मक परिवर्तनहरूको दिशा निर्धारण गर्न सँगै लाग्नु आवश्यक छ। त्यसको लागि, हाम्रा सामाजिक र राजनीतिक संरचनाहरूमा अझ सुधार ल्याउन र महिला अधिकारको सशक्तिकरणका लागि अझ कडा पहल गर्न आवश्यक छ। महिलाको सशक्तिकरण नै राष्ट्रको समृद्धि र विकासको कुञ्जी हो।